بازار بین بانکی (Interbank market) چیست و چگونه کار می‌کند؟

بازار بین بانکی چیست؟

بازار بین بانکی، بازاری جهانی است که در آن بانک های بزرگ و موسسات مالی به طور مستقیم به تبادل ارز ها و مشتقات ارزی با یکدیگر می‌پردازند. این بازار شامل معاملات ارز های مختلف بین بانک ها است که برای مدیریت ریسک و نرخ بهره و نوسانات نرخ ارز انجام می‌شود؛ آنها همچنین می‌توانند با توجه به تحقیقات، موقعیت‌ های سفته‌ بازی اتخاذ کنند. بازار بین بانکی غیر متمرکز و بدون یک مکان فیزیکی است، اما تحت نظارت غیر مستقیم بانک های مرکزی برای کنترل ثبات اقتصادی قرار دارد.

ساز و کار معاملات در بازار بین بانکی

بیشتر معاملات بین بانکی یا به صورت کوتاه مدت (از یک شب تا شش ماه) هستند و یا به منظور حفظ تعادل نقدینگی و سود آوری بانک ها انجام می‌شوند. اغلب معاملات در بازار بین بانکی به صورت اختصاصی برای حساب های خود بانک ها صورت می‌گیرد اما برخی از این معاملات هم، توسط بانک ها و به نمایندگی از مشتریان بزرگ انجام می‌شود؛ این معاملات معمولاً ظرف چند ثانیه به انجام می‌رسند. در این بازار، معاملات بزرگ ارزی به ارزش بیش از 1 میلیون دلار انجام می‌شود، مانند جفت ارز هایی چون CAD/USD یا USD/JPY با این حال، حجم بسیاری از این معاملات بیشتر از این مقدار است و می‌تواند حتی به 100 میلیون دلار یا بیشتر هم برسد.

بازار بین بانکی، بخشی از بازار بین فروشنده ای (interdealer market) است که در آن موسسات مالی مثل بانک ها و نهاد های بزرگ مالی، دارایی ها را مستقیما با یکدیگر یا به نمایندگی از مشتریانشان معامله می‌کنند. این بازار خارج از بورس (OTC) فعالیت می‌کند، یعنی معاملات آن خارج از صرافی های رسمی مانند بورس انجام می‌شوند و به همین دلیل انعطاف بیشتری دارند.

در این بازار، واسطه‌ هایی به نام کارگزاران بین ‌فروشنده (IDBs) فعالیت می‌کنند که نقش اصلی آن‌ ها تسهیل معاملات بین خریداران و فروشندگان است. آنها با ایجاد ارتباط میان مؤسسات مختلف، امکان مبادله دارایی ‌های مورد نظر را فراهم می‌کنند. در این بازار، انواع دارایی ‌ها و ابزارهای مالی مانند ارز، اوراق قرضه و کالاها خرید و فروش می‌شوند. بازار بین‌بانکی به عنوان یکی از بخش‌های کلیدی بازار بین‌فروشنده، برای تسویه معاملات میان مؤسسات مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

شرکت کنندگان در بازار بین بانکی

بانک‌ هایی که به دیگر شرکت ‌کنندگان قیمت ارائه می‌دهند و همچنین درخواست قیمت می‌کنند، تحت عنوان سازندگان بازار بین‌ بانکی شناخته می‌شوند. در معاملات بین‌ بانکی، حجم یک معامله می‌تواند به میزان ۱ میلیارد دلار هم برسد. بانک‌ هایی همچون Citicorp و JP Morgan Chase در ایالات متحده از بزرگ ‌ترین بازیگران این بازار به شمار می‌آیند.

همچنین، Deutsche Bank در آلمان و HSBC در آسیا نیز از بزرگ ‌ترین نهاد های مالی در این حوزه هستند. علاوه بر این، شرکت ‌های معاملاتی و صندوق ‌های تأمین مالی نیز به‌ عنوان دیگر شرکت‌ کنندگان در این بازار فعالیت می‌کنند. این نهاد ها از طریق خرید و فروش ارز، به تعیین نرخ ارز کمک می‌کنند، اما تأثیر آن‌ ها بر نرخ ارز به اندازه بانک‌ های بزرگ نیست.

مقررات و تنظیمات در بازار بین بانکی

همان‌طور که پیش‌ تر اشاره شد، بازار بین‌ بانکی به صورت غیر متمرکز و غیر قابل‌ تنظیم فعالیت می‌کند و فاقد مکان یا بورس خاصی برای خرید و فروش ارزها است. در عوض، این بازار شامل هزاران تبادل ارزی بین بانک ‌ها است که قیمت‌ ها و مقادیر آن‌ ها به توافق می‌رسد. سازندگان بازار، که معمولاً بزرگ ‌ترین بانک ‌های جهانی هستند، تعیین کننده قیمت های ارز هستند.

در بسیاری از کشورها، بانک‌ های مرکزی قیمت ‌های پایانی روز را منتشر می‌کنند که نمایانگر قیمت ‌های سازندگان بازار می‌باشد. برخی کشورها نیز مقررات ملی یا محلی برای معامله‌ گران ارز وضع کرده‌اند. به عنوان مثال، بسیاری از بانک ‌های مرکزی یا مقامات ملی به تنظیم معاملات اختیارات ارزی می‌پردازند، اما تنها بخش کوچکی از این معاملات در بورس‌هایی مانند بورس کالای شیکاگو (CME) یا بورس بین‌المللی اوراق بهادار (ISE) انجام می‌شود.

نقش بازار بین بانکی در نرخ ارز

بازار بین ‌بانکی تأثیر مستقیمی بر نرخ‌ های ارز در سطح جهانی دارد. در این بازار، نرخ ارز های مختلف به ‌طور مداوم دستخوش تغییر است و بانک ‌ها و مؤسسات مالی با توجه به نوسانات عرضه و تقاضا، قیمت‌ های جدیدی را تعیین می‌کنند. این بازار به عنوان یکی از بزرگ ‌ترین و مهم ‌ترین عوامل مؤثر بر نرخ ارزها شناخته می‌شود. از آنجا که اکثریت معاملات ارزی در سطح جهانی در این بازار انجام می‌گیرد، تغییرات نرخ ارز در آن به سرعت به سایر بازار های مالی انتقال می‌یابد.

تاریخچه بازار فارکس بین بانکی

بازار فارکس بین‌بانکی از زمان فروپاشی توافقنامه برتون وودز و تصمیم رئیس‌جمهور ایالات متحده، ریچارد نیکسون، برای خروج از استاندارد طلا در سال ۱۹۷۱، به سرعت رشد کرد. از آن زمان به بعد، نرخ ارز اکثر کشور های پیشرفته به ‌طور آزادانه تغییر می‌کند و تنها در مواقع خاصی از سوی دولت‌ ها دخالت‌ هایی صورت می‌گیرد. این بازار فاقد یک مرکز مشخص است، چرا که معاملات به‌ صورت هم ‌زمان در نقاط مختلف جهان انجام می‌شود و تنها در تعطیلات آخر هفته و ایام تعطیل متوقف می‌گردد. پیدایش سیستم‌ های نرخ شناور همزمان با توسعه فناوری‌ های رایانه‌ ای با هزینه‌ های پایین بود که امکان انجام سریع ‌تر معاملات جهانی را فراهم می‌آورد.

در اوایل، کارگزاران با استفاده از تلفن، خریداران و فروشندگان را در بازار فارکس بین ‌بانکی هماهنگ می‌کردند؛ اما به تدریج این سیستم‌ ها با تکنولوژی‌ های پیشرفته ‌تر جایگزین شدند که قادر به جستجوی بهترین قیمت‌ ها برای تعداد زیادی از معامله ‌گران بودند. سیستم‌ های معاملاتی مانند رویترز و بلومبرگ به بانک ‌ها این امکان را می‌دهند که در یک معامله، میلیارد ها دلار را جا به‌ جا کنند و در روزهای شلوغ بازار، حجم معاملات به بیش از ۶ تریلیون دلار نیز می‌رسد.

اعتبار و تسویه حساب در بازار بین بانکی

معاملات در بازار بین ‌بانکی معمولاً به‌ عنوان معاملات نقطه ‌ای (spot) یا معاملات نقدی (cash) شناخته می‌شوند. به ‌صورت کلی، بیشتر این معاملات در دو روز کاری پس از اجرا تسویه می‌شود (T+2). استثنای عمده این قانون جفت ارز دلار آمریکا در برابر دلار کانادا است که یک روز پس از اجرا تسویه می‌شود. به ‌دلیل وجود تأخیر در فرآیند تسویه، مؤسسات مالی باید اعتباری با همتایان تجاری خود کسب کنند تا بتوانند به‌ راحتی معاملات را انجام دهند. این تأخیر در تسویه، ریسک معاملات را افزایش می‌دهد که می‌توان با استفاده از توافق‌ نامه ‌های تسویه (netting agreements) میان بانک‌ ها این ریسک را کاهش داد.

هنگام معامله کردن ارز ها دو قیمت متفاوت، قیمت خرید (bid price) و قیمت فروش (ask price) وجود دارد. قیمت خرید، قیمتی است که برای خریدن ارز پرداخت می‌کنید و قیمت فروش، قیمتی است که می‌خواهید برای فروش ارز دریافت کنید. این روش بسیار شبیه به خرید و فروش اوراق بهادار در بازار است. اختلاف بین قیمت های خرید و فروش به عنوان “فاصله بین قیمت خرید و فروش” یا همان (bid-ask spread) شناخته می‌شود. این فاصله هزینه معامله است، منهای هرگونه کمیسیون یا هزینه کارگزار که ممکن است با معامله مرتبط باشد.

سازندگان بازار (market makers) مسئول تعیین فاصله قیمت خرید تا فروش در معاملات هستند. سازندگان بازار شامل بزرگ ترین بانک های جهانی می‌شوند. این بانک ها به صورت مداوم ارز ها را بین یکدیگر، برای خود یا به نمایندگی از مشتریان‌شان معامله می‌کنند که این نوع معاملات پایه اصلی نرخ های ارز را تشکیل می‌دهند. به دلیل رقابت شدید میان بانک ها، بازار به صورت طبیعی فاصله قیمتی منصفانه و نزدیکی را برای معامله کنندگان تضمین می‌کند.

سخن پایانی

بازار بین‌ بانکی یک جزء کلیدی از سیستم مالی جهانی به شمار می‌آید که در تعیین نرخ ‌های ارز و مدیریت ریسک‌ های مالی نقش بسزایی دارد. به عنوان بزرگ ‌ترین بازار ارزی جهان، این بستر معاملاتی برای خرید و فروش ارزهای خارجی میان بانک‌ های بزرگ را فراهم می ‌آورد و به تنظیم نرخ‌ های ارز در سطح جهانی کمک می‌کند.

معاملات در این بازار معمولاً به شکل نقدی، آتی یا سوآپ انجام می‌شوند، و بانک ‌ها به عنوان سازندگان بازار، قیمت‌ های خرید و فروش ارزها را مشخص می‌نمایند. در نهایت، بازار بین‌ بانکی به‌ عنوان یک بازار غیر متمرکز و غیر قابل ‌تنظیم، با بهره ‌گیری از سیستم‌ های الکترونیکی و شبکه ‌های بین‌ بانکی، فعالیت خود را انجام می‌دهد و نقشی حیاتی در ساختار مالی جهانی ایفا می‌کند.